Region: Uratowano zniszczone archiwum kolneńskiego podziemia

Do Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku wróciły z konserwacji dokumenty kolneńskiej Armii Krajowej z lat 1941-1943 odnalezione w 2012 r. podczas prac ziemnych na terenie prywatnej posesji we wsi Stary Gromadzyn w gminie Kolno.

Znalezisko to właściciel posesji przekazał nauczycielowi Szkoły Podstawowej w Czerwonem Jackowi Bagińskiemu, który skontaktował się z białostockim Oddziałem IPN. Dokumenty przebywały kilkadziesiąt lat w ziemi, prowizorycznie zabezpieczone w sowieckiej skrzynce amunicyjnej. Największe szkody wyrządziły im jednak prace ziemne, dzięki którym odkryto depozyt. Kontener z dokumentami został wówczas rozbity przez łyżkę koparki i część zbutwiałych papierów ulegała poważnemu uszkodzeniu.

Wśród dokumentów jest m.in. spis współpracowników władzy sowieckiej

Wstępne oględziny pozwoliły wówczas ustalić, że jest to część archiwum Rejonu Kolneńskiego ZWZ-AK, przypuszczalnie z lat 1941-1943. Szczególnie ciekawe są spisy ewidencyjne stworzone przez kolneńską konspirację. Zidentyfikowano kilka list, m.in. spis współpracowników władzy sowieckiej z okresu okupacji lat 1939-1941, spisy volksdeutschów i posterunków żandarmerii niemieckiej. Część dokumentów została sporządzona w formie aktów oskarżenia.

Znalezisko poddano renowacji. Prace polegały na odgrzybieniu, oddzieleniu posklejanych kart, usunięciu zardzewiałych zszywek, wzmocnieniu papieru poprzez naklejenie na specjalna bibułkę i uporządkowaniu. Łącznie udało się uratować 125 stron archiwaliów. Nie wszystkie udało się odczytać, mimo zastosowania bardzo zaawansowanego urządzenia jakim jest wideokomparator, pozwalający na odczytywanie w podczerwieni tekstów niewidocznych gołym okiem.

To niezwykle cenne znalezisko

- Dokumenty zostały już wciągnięte do zasobu archiwalnego białostockiego Oddziału IPN, nadano im sygnaturę. Niebawem będą udostępnione historykom do badań naukowych. Jednak ze względu na stan ich zachowania, badacze będą mogli zapoznać się z ich elektronicznymi kopiami - mówi Dariusz Gogolewski z IPN-u.

Znalezisko ze Starego Gromadzyna jest niezwykle cenne. Do dziś zachowało się bardzo niewiele dokumentów z pierwszych lat konspiracji niepodległościowej, zwłaszcza dotyczących podziemnego sądownictwa, a te wytworzone przez najniższe struktury terenowe można uznać za unikatowe.

(jż/zmj)