W Białymstoku uczczono pamięć mieszkańców narodowości żydowskiej

Trzeba potępić tę straszną zbrodnię, trzeba też pamiętać o jej ofiarach. Jesteśmy im to winni, jako ci, którzy nie zaznali tych zbrodni, jako ci, którzy żyli w pokoju - mówił prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski w trakcie obchodów 75. rocznicy spalenia przez Niemców Wielkiej Synagogi.

Godzinę po miejskich uroczystościach, w Białymstoku był prezes PiS Jarosław Kaczyński. Mówił, że pogrom białostockich Żydów był pierwszym krokiem do zaplanowanej i zrealizowanej przez Niemców zbrodni holokaustu.

"To była wina państwa niemieckiego i narodu niemieckiego, który to państwo popierał" - mówił prezes PiS.

Jarosław Kaczyński powiedział, że ważne jest, by mówić prawdę o tej tragedii. Jak dodał, niemieckie elity nie zdobyły się na żaden realny sprzeciw wobec władzy Adolfa Hitlera. "Mieliśmy do czynienia ze swego rodzaju zbrodniczym, przerażającym opętaniem" - podkreślał Jarosław Kaczyński. Jak zauważył, trzeba o tym mówić, żeby nie dopuścić do dzielenia odpowiedzialności za zbrodnie na ludności żydowskiej. "Oczywiście nie było tak, by po stronie innych narodów Europy, także narodu polskiego nie dopuszczano się czynów haniebnych i zbrodniczych. Dopuszczano się. Ale żaden z tych czynów nie byłby możliwy, gdyby nie Niemcy i ich agresja" - powiedział prezes PiS.

Uroczystości w Białymstoku odbyły się przy ul. Suraskiej

W południe złożono kwiaty pod pomnikiem upamiętniającym ofiary. Pomnik znajduje się przy ul. Suraskiej, w miejscu, gdzie stała Wielka Synagoga. To metalowa kopuła symbolizująca konstrukcję spalonej synagogi; ustawiona na cokole w kształcie sześcioramiennej Gwiazdy Dawida.

W poniedziałkowych uroczystościach wzięli udział m.in. prezes PiS, przedstawiciele władz miasta i regionu, ministerstwa kultury, ambasady Federacji Rosyjskiej w Warszawie, przedstawiciele społeczności żydowskiej oraz mieszkańcy Białegostoku. Pod pomnikiem złożono kwiaty i zapalono znicze.

Białystok od września 1939 roku znajdował się pod okupacją sowiecką. 22 czerwca 1941 roku wybuchła wojna niemiecko-sowiecka, Niemcy wkroczyli do miasta pięć dni później. Natychmiast rozpoczęli pogrom białostockich Żydów. Ludzi wyciągano z domów, rozstrzeliwano na ulicach, około 1000 Żydów spędzono do Wielkiej Synagogi. Niemcy wrzucali tam granaty i podpalili bożnicę. Pożar rozprzestrzenił się na całą dzielnicę.

Ogółem w hitlerowskim pogromie zginęło tego dnia ponad 2000 Żydów. Z palącego się budynku udało uratować się tylko kilkanaście osób. To zasługa jej dozorcy Polaka - Józefa Bartoszko, który otworzył boczne drzwi. Do dziś niewiele o nim wiadomo. Zachowała się jedynie jego krótka powojenna relacja. Bohater pozostał właściwie zapomniany.

Jak mówił prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski, trzeba potępić tę straszną zbrodnię, ale trzeba też - jak dodał - pamiętać o ofiarach tej zbrodni. "Jesteśmy im to winni, jako ci, którzy przyszli później, jako ci, którzy nie zaznali tych zbrodni, jako ci, którzy żyli w pokoju (...) i musimy wyciągnąć wnioski z tej tragicznej historii" - powiedział.

Wojewoda podlaski Bohdan Paszkowski wyraził nadzieję, że dzięki takim uroczystościom pamięć o tych zdarzeniach i społeczności żydowskiej będzie utrwalana, bo - jak podkreślił - "to nasza wspólna historia".

"Przez 75 lata uczyliśmy się z historii o tragediach i mówiliśmy naszej młodzieży, że to nigdy nie może się powtórzyć. Nigdy więcej zbrodnicza ideologia nie może zawładnąć społeczeństwem" - mówił Lesław Piszewski, przewodniczący Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP.

Jednak - jak zauważył - "przerażające jest to, że nadal zbrodnicza ideologia może być dla kogoś atrakcyjna". Odniósł się do zdarzeń, do jakich kilka miesięcy temu doszło w Białymstoku, kiedy ONR zorganizował 82. rocznicę powstania organizacji. Wówczas w białostockiej katedrze odbyła się msza, przez miasto przeszedł marsz. Obecnie Prokuratura Rejonowa Białystok-Południe sprawdza czy doszło wówczas do propagowania faszyzmu lub znieważenia na tle narodowościowym czy wyznaniowym.

"Zadajmy sobie wszyscy pytanie, czy rzeczywiście zrobiliśmy wszystko, żeby do tego nie dopuścić, żeby się to już więcej nie powtórzyło, żeby śmierć milionów ludzi i tysięcy białostoczan, Żydów, obywateli tego miasta, Polaków wyznania mojżeszowego, jak i również innych osób, które znajdują schronienie w naszej okolicy, w naszych miastach, w naszych wsiach, czy mogą między nami żyć bezpiecznie" - dodał Piszewski.

Dziś po murowanej bożnicy, jak i całej najstarszej dzielnicy żydowskiej Schulhof nie ma śladu

Muzeum Podlaskie przygotowało plenerową wystawę poświęconą historii i zagładzie Wielkiej Synagogi. Na ośmiu planszach można oglądać mapy i fotografie samej bożnicy jak i nieistniejącej dzielnicy żydowskiej oraz niemieckich zniszczeń. Jak podkreśla kurator wystawy Piotr Niziołek muzeum chce w ten sposób pokazać białostoczanom, co stracili - centrum kulturalne, duchowe, jedno z ważnych elementów definiujących tożsamość Białegostoku. Niemcy w bestialski sposób wyrwali przyszłym pokoleniom historię ich miasta -dodaje.

W siedzibie Białostockiego Ośrodka Kultury z okazji 75. rocznicy spalenia Wielkiej Synagogi o 18:30 nastąpi otwarcie wystawy fotograficznej, następnie odbędzie się promocja książki i pokaz filmu. Wieczorem o 21:00 na placu przy BOK wystąpi Karolina Cicha, która zaśpiewa utwory z tekstami żydowskich poetów pochodzących z Podlasia. (acz, IAR, PAP/nb, wsz)