Popularna i autorska wersja historii medycyny, napisana gawędziarskim stylem, pełna dygresji i osobistych przemyśleń Zdzisława Gajdy - profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dlaczego Kazimierz Wielki zmarł bez męskiego potomka? Jaka choroba była przyczyną niepłodności Zygmunta Augusta?
Przedwczesna śmierć Stefana Batorego wywołała oskarżenia wobec jego lekarzy, posądzano ich o otrucie króla na zlecenie Rosji. Dopiero po kilkuset latach współcześni medycy wystawili diagnozę: nieuleczalna choroba nerek.
Gdy Ludwik Pasteur wprowadził w połowie XIX wieku szczepienie ochronne przeciw wściekliźnie, nauka nie miała jeszcze pojęcia o immunologii i wirusologii. Gdyby czekał na naukowe uzasadnienie swoich poczynań, wiele istnień ludzkich straciłoby życie.
W bitwie pod Waterloo, Napoleon - bóg wojny, który zazwyczaj ze wzgórza, siedząc na koniu, wydawał na bieżąco rozkazy i zagrzewał do walki swoich wiarusów, tym razem, zniewolony ostrymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi spędził większość czasu w latrynie. W jakim stopniu choroba cesarza miała wpływ na tragiczny wynik bitwy?
Skutkiem choroby nadciśnieniowej są zmiany w naczyniach krwionośnych wszystkich narządów, nie wyłączając mózgu. A to prowadzi do zaburzeń koncentracji, osłabienia pamięci, zmian osobowości, trudności w nawiązywaniu kontaktu, zaniku inteligencji. W Teheranie w 1943 i w Jałcie w 1945 roku spotkało się trzech przywódców państw, zarazem trzech poważnie chorych na nadciśnienie.
Gawęda o historii medycyny - od epoki, kiedy zeszliśmy z drzew, do czasów, kiedy na powrót zaczęliśmy się do nich przypinać łańcuchami.
ZDZISŁAW GAJDA urodził się w Krakowie 30 września 1930 roku. Studia na Akademii Medycznej w Krakowie ukończył w roku 1955. W latach 1950 ̶ 1984 był pracownikiem Zakładu Ortodoncji AM. W roku 1984 został powołany na p.o. kierownika Katedry i Zakładu Historii Medycyny AM (później UJ CM) i na tym stanowisku pozostał do emerytury w 2000 roku. Jest autorem wielu książek, m.in. „Wydział Lekarski Uniwersytetu Jagiellońskiego” (Kraków 2003), „Przewodnik po Krakowie dla medyków” (Kraków 2015).
Fragment książki „Historia medycyny dla każdego”:
Wstęp.
(…)
Skutkiem choroby nadciśnieniowej są zmiany w naczyniach krwionośnych wszystkich narządów, nie wyłączając – rzecz jasna – mózgu. A to prowadzi do zaburzeń koncentracji, osłabienia pamięci, zmian osobowości, trudności
w nawiązywaniu kontaktu, zaniku inteligencji. W Teheranie w 1943 i w Jałcie w 1945 roku spotkało się trzech przywódców państw, zarazem trzech chorych na nadciśnienie. Oto jak wygląda „wielka trójka” w oczach patologa
H. Bankla.
Franklin Delano Roosevelt, amerykański prezydent, nie tylko z porażeniem po chorobie Heinego-Medina (poruszał się na wózku), ale również wskutek wieloletnich kłopotów z nadciśnieniem „wychudzony, trzęsący się, wyczerpany psychicznie, sklerotyk i hipertonik, z trudem piszący czytelnie”, nie miał ani fizycznych, ani psychicznych sił, by być równorzędnym partnerem rozmów. Wkrótce potem zmarł.
Winston Churchill, „charakter maniakalno-depresyjny, który w fazach ekstrawertyczno-euforycznych bywał znakomitym strategiem i politykiem”, był jedynym godnym partnerem Stalina.
Józef Stalin, najzdrowszy z trójki, ale już chory na nadciśnienie, co uwidoczniło się w Poczdamie, gdy siedział naprzeciw H. Trumana. Wkrótce jednak choroba dała znać o sobie i w ostatnich latach był drażliwy, podejrzliwy
i autorytarny; stał się tyranem. Takie zmiany są typowe dla chorych z nadciśnieniem. Zmarł w wyniku wylewu.
Ci ludzie zawierali układy międzypaństwowe, których skutki odczuwalne są do dziś. I pomyśleć: żeby prowadzić tramwaj, trzeba przejść badania psychotechniczne, a to, „czy osoba z nadciśnieniem może prowadzić samochód, zależy od stopnia zaawansowania nadciśnienia [...]. Jeśli choroba ma postać bardziej zaawansowaną i występują powikłania, zwłaszcza ze strony ośrodkowego układu nerwowego, prowadzenie samochodu stwarza zagrożenie dla kierowcy i otoczenia. [...] Decyzję zawsze podejmuje lekarz w odniesieniu do indywidualności pacjenta” (Encyklopedia zdrowia). A polityków nie obowiązują żadne badania lekarskie. Współcześni historycy i lekarze usiłują rozwiązać problem psychicznej choroby Hitlera i Stalina. Stalin był diagnozowany, co tragicznie skończyło się dla psychiatry
i jego rodziny. Hitler cierpiał na chorobę Parkinsona i miał zmiany organiczne w mózgu. Te choroby bezwarunkowo miały wpływ na ich zbrodniczą działalność. Ale problem hitleryzmu i stalinizmu leży daleko poza ich chorą psychiką. Setki podobnie chorych żyją wśród nas, korzystając z ambulatoryjnej lub zamkniętej pomocy lekarskiej, a z ich choroby nie wynika bezmierne zło, jak w tych dwóch przypadkach. Czy tylko dwóch? Historia pełna jest monstrów szukających sposobów uszczęśliwienia ludzkości na swój własny sposób, z rezultatami zawsze przerażającymi. Są to problemy wykraczające poza rozwiązania czysto medyczne, ale należy być ich świadomym.
Te wszystkie przykłady są nie z historii medycyny, lecz z historii medycznej lub medycyny historycznej, mało u nas znanej, mówiącej o uwarunkowaniu wydarzeń historycznych przez zjawiska medyczne. Przykłady można by mnożyć w nieskończoność, również z naszej polskiej historii. Dlaczego Kazimierz Wielki zmarł bez męskiego potomka? Jaka choroba była przyczyną niepłodności Zygmunta Augusta? W jednym i drugim przypadku oznaczało to koniec dynastii, a to przecież miało ważkie znaczenie dla biegu historii. Przedwczesna śmierć Stefana Batorego wywołała wzajemne oskarżenia ze strony leczących go lekarzy, bowiem posądzano ich o otrucie króla na zlecenie Rosji. Polemika została utrwalona na piśmie. Stąd, po kilkuset latach prof. F. Walter, zwoławszy konsylium lekarskie, mógł się pokusić
o postawienie diagnozy: choroba nerek. W. Ziembicki zajmował się „zdrowiem i chorobą” Sobieskiego, pisał
o chorobie Jana Ostroroga i Barbary Radziwiłłównej, do którego to tematu niedawno powrócił Z. Kuchowicz. Medycyna ze swoimi problemami zdrowia i choroby, życia i śmierci, cierpienia i jego łagodzenia, znajdywała swoje odbicie w literaturze i w sztuce, czego, choć w minimalnym stopniu, damy poniżej dowody. Swój ślad pozostawiła nawet w niedzielnej liturgii mszalnej. Ale nie uprzedzajmy faktów. Tu wystarczy stwierdzić, że współczesnej medycyny nie można w pełni zrozumieć bez uwzględnienia jej historycznego przebiegu. A także, iż zrozumienie historii i kultury również będzie uboższe, jeśli pozbawi się je, choćby w minimalnym stopniu, znajomości współtworzącego je czynnika, jakim była medycyna. (…)
Prywatnie tu: tudorotasokolowska.pl
Prowadzący:
Dorota Sokołowska
