Po uroczystości w synagodze w Tykocinie odbyła się sesja edukacyjna, poświęcona historii żydowskiej społeczności miasta, zagładzie tej społeczności i losom ocalałych.

W lesie w Łopuchowie zlokalizowane są groby Żydów, którzy zginęli 25 i 26 sierpnia 1941 roku. „Tu spoczywają ofiary, które zostały wymordowane przez hitlerowców, ponieważ były wyznania mojżeszowego” - głosi napis na jednym z obelisków w tym miejscu.

Po oficjalnych wystąpieniach i żydowskiej modlitwie za zmarłych, wieńce i kwiaty przy grobach złożyli przedstawiciele władz, instytucji, w tym IPN, Muzeum Podlaskiego w Białymstoku i stołecznego Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, mieszkańcy Tykocina.

Tykocin - niegdyś ważne centrum żydowskie na Podlasiu

Gmina żydowska istniała w Tykocinie od 1522 r. W XVII i XVIII wieku była jednym z najważniejszych skupisk Żydów na Podlasiu. Przed II wojną światową społeczność żydowska Tykocina liczyła ok. 2 tys. osób, co stanowiło wówczas ok. połowy ludności miasteczka. Gmina przestała istnieć po tragedii w Lesie Łopuchowskim.

24 sierpnia 1941 r. Niemcy wydali zarządzenie, by Żydzi z Tykocina następnego dnia rano zebrali się na rynku. Całą noc starszyzna gminy naradzała się, co zrobić w tej sytuacji. Doszła do wniosku, że trzeba jednak poddać się zarządzeniu.

Rano 25 sierpnia do Tykocina przyjechało specjalne komando niemieckie. Rynek został otoczony, a hitlerowcy przeprowadzili selekcję zebranych tam osób. Kobiety i dzieci zostały od razu wywiezione ciężarówkami w kierunku wsi Łopuchowo, a mężczyzn ustawiono w kolumnę i popędzono piechotą do miejscowości Zawady. Dopiero tam zostali załadowani na ciężarówki i wywiezieni do lasu.

Dwa dni masowych egzekucji

Według relacji nielicznych osób, którym udało się przeżyć, od serii z karabinów maszynowych pierwszego dnia zginęło 1,7 tys. Żydów, część wrzucono do dołów żywcem. Następnego dnia Niemcy przeprowadzili rewizje w domach Żydów w Tykocinie. Zamordowano - w taki sam sposób jak pierwszego dnia - ok. 700 osób. Do kopania dołów i ich zasypywania zmuszona została okoliczna ludność.

- Okrucieństwo, niesprawiedliwość, niezrozumiała tragedia - mówił o wydarzeniach z 1941 roku burmistrz Tykocina Mariusz Dudziński. Podkreślał, poszczególni ludzie nie mieli znaczenia: historie ich życia, co myśleli, jakie mieli emocje i wkład w lokalną społeczność. - Sprowadzono wszystkich do jednego poziomu, wszystkich przyprowadzono tutaj, do łopuchowskiego lasu - mówił podczas uroczystości.

"Ta społeczność nigdy nie będzie zapomniana"

- Jako burmistrz gwarantuję i obiecuję, że ta społeczność, która tworzyła nasze miasto, jego historię, dziedzictwo kulturowe nigdy nie będzie zapomniana - powiedział Dudziński. Nawiązując do obchodzonego w tym roku jubileuszu 600-lecia Tykocina podkreślał, że nie da się mówić o nim, zapominając o wkładzie, jaki w historię miasta wnieśli tykocińscy Żydzi.

- To miejsce wyjątkowej i bezprzykładnej tragedii, gdzie zakończył się los tykocińskich Żydów. Kiedy myślimy o łopuchowskim lesie (...), to przychodzą nam na myśl miejsca zagłady rozsiane po całej Rzeczpospolitej, współczesnej i dawnej - mówił Waldemar Wilczewski, dyrektor Muzeum Podlaskiego w Białymstoku (oddziałem tej placówki jest muzeum w synagodze w Tykocinie). Przypominał, że społeczność żydowska tego miasta tworzyła się od XVI wieku.

- Wydarzyło się tutaj straszne bestialsko. To bestialstwo powinno zostać w naszej pamięci i dać taką naukę, że nienawiść prowadzi do strasznych rzeczy - dodał wicewojewoda podlaski Michał Gąsowski.

Obowiązek pamięci i przekazywania wiedzy

Dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Zygmunt Stępiński powiedział dziennikarzom, że takich miejsc w Polsce są setki. - Takich zbiorowych grobów, zamordowanych przez Niemców Żydów, całych lokalnych społeczności - to wywołuje ogromny ból, żal i jednocześnie powoduje, że my musimy pamiętać o tych zbrodniach, które wydarzyły się ponad 80 lat temu i przekazywać tę wiedzę młodym pokoleniom - podkreślał.

Nazwiska pomordowanych przez hitlerowców tykocińskich Żydów są odnotowane w specjalnej książce. Jest tam lista członków 503 rodzin. Od śmierci, uciekając wcześniej z miasteczka, uratowało się ok. 150 osób, wojnę przeżyło 21.

źródło: PAP | red: sk