dr Katarzyna Siemion [wideo] - z Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku

Od piątku, 17 listopada można zastrzec swój numer PESEL. Ma to pomóc w ochronie danych osobowych. 

W jaki sposób to zrobić, a także czym grozi utrata danych osobowych? O tym z radcą prawnym - dr Katarzyną Siemion z Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku rozmawia Adam Janczewski.

Adam Janczewski: Od piątku (17.11) można zastrzec swój nr PESEL – taka informacja pojawia się w przestrzeni publicznej, choć chyba nie do końca, bo to dopiero pierwszy etap wdrażania tego rozwiązania.

Katarzyna Siemion: Tak, od dnia dzisiejszego można zastrzec nr PESEL i wprowadzić go do tzw. rejestru zastrzeżeń numerów PESEL. Natomiast faktycznie, to, co pan wskazał jest jednak dość ważne, o tym już może trochę jest mniej mowy, że jest to dopiero pierwszy etap. Od dzisiaj możemy jedynie zastrzec ten PESEL w rejestrze zastrzeżeń, natomiast dopiero od 1 czerwca 2024 będziemy mieć skutki, które będą nas najbardziej interesować w związku z tym, że my ten nr PESEL zastrzeżemy. 

A przede wszystkim chodzi mi o to, że dopiero właśnie na tym drugim etapie, czyli od 1 czerwca 2024 będzie to chronione w ten sposób, że niektóre instytucje, przede wszystkim banki, tzw. SKOK-i, urzędy pocztowe, notariusze będą musieli weryfikować to, czy my jesteśmy w tym rejestrze zastrzeżeń i jeżeli w tym rejestrze ten nasz nr PESEL będzie zastrzeżony, to wtedy będziemy mogli uchronić się od tego, że jeżeli faktycznie ktoś będzie chciał podszyć się pod nas, ukradnie naszą tożsamość, będzie chciał np. zaciągnąć pożyczkę, pójść do usługodawcy telekomunikacyjnego i np. wyrobić duplikat karty SIM, który potem pozwala wejść na telefon i ewentualnie skorzystać z aplikacji np. bankowych i przez to wyłudzić pieniądze. 

Dopiero od tego czerwca te instytucje będą zobowiązane weryfikować to, czy faktycznie nasz PESEL jest tam zastrzeżony. I jeżeli on tam zastrzeżony będzie, a instytucja tego nie sprawdzi, to w przypadku kiedy to będzie np. pożyczka, to my nie będziemy zobowiązani do zapłaty tej pożyczki, czyli nie będziemy musieli jej zwracać na rzecz banku.

To zastrzeżenie PESEL-u w jaki sposób nas będzie chronić? Czy bank np. będzie musiał weryfikować ten PESEL jakoś dodatkowo, dzwonić do nas, pytać o to, czy to faktycznie my? W jaki sposób będzie to zorganizowane?

To będzie w taki sposób zorganizowane, że właśnie ustawodawca dał ten czas od teraz do czerwca na to, żeby te instytucje, które będą zobowiązane to weryfikować, żeby się połączyły z tym systemem. Trochę to trwa faktycznie, ponieważ to jest konieczność wprowadzenia pewnych procedur przez te instytucje i instytucje będą musiały to weryfikować w ten sposób, że będą wchodzić do tego rejestru. One będą połączone ze swoim systemem i będą to musiały z automatu weryfikować. 

Natomiast jeśli tego nie zweryfikują, nie zrobią tego poprawnie, to no to wtedy to jest już ich odpowiedzialność i na nich będzie ciążyć to, że np. my nie będziemy musieli zwracać zaciągniętego zobowiązania, bo do tego to służy, jeżeli właśnie ktoś na nas weźmie tę pożyczkę, czyli ktoś w naszym imieniu, kradnąc tożsamość po prostu tym się posłuży do celów, które mogą w jakiś sposób nas narazić na szkodę. 

I też będzie dodatkowy obowiązek związany z tym, że jeżeli suma wypłat z banku danego dnia będzie przekraczać trzykrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę, to wtedy też bank będzie musiał to zweryfikować, zablokować tę transakcję przez 12 godzin do tego, żeby zweryfikować, czy faktycznie to zastrzeżenie numeru PESEL zostanie cofnięte.

Mówi pani o tym, że nie powinniśmy wtedy zwracać pożyczki zaciągniętej na nasze nazwisko, ale czy w ogóle powinniśmy zwracać pożyczkę, czy z zastrzeżeniem PESEL-u, czy bez zastrzeżenia, jeżeli wiadomo, że to nie my to zrobiliśmy, tylko że ktoś za nas to zrobił?

To faktycznie jest problematyczne, bo tak naprawdę tak jak pan pyta – po uczciwości powinniśmy w ten sposób postąpić, że jeżeli ktoś w naszym imieniu posłużył się naszym numerem PESEL, to tak naprawdę my nie powinniśmy tego zwracać, ponieważ to nie my. Natomiast skutki prawne już idą i my musimy wykazywać, że to nie my. To jest o tyle utrudnione, że my musimy wszcząć całe postępowanie też karne, zawiadomić właściwe organy o możliwości popełnienia przestępstwa i próbować dochodzić sprawiedliwości. Czasami jest to bardzo utrudnione.

A do czasu wyjaśnienia sprawy trzeba płacić?

Dokładnie. Tutaj to faktycznie jest bardzo problematyczne, więc trzeba uważać na te swoje dane osobowe, weryfikować, gdzie i komu my je udostępniamy i przekazujemy, ponieważ niestety, ale kradzież tożsamości jest jednym z najczęściej wykorzystywanych mechanizmów do tego, żeby wyłudzać pieniądze, zobowiązania, pożyczki ratalne, wystawiać duplikaty karty SIM i przez to to może narażać nas na szkodę. 

Pani doktor, gdzie najczęściej tracimy tożsamość? Gdzie najczęściej wykorzystywane są dane osobowe i gdzie najczęściej są one wykradane?

Najczęściej wykradane są jednak w systemach informatycznych i poprzez właśnie maile i smsy, które do nas przychodzą – musimy na to szanowni państwo bardzo, bardzo uważać, ponieważ faktycznie coraz więcej jest tych prób włamania czy do naszych systemów, czy do naszych kont. Więc na to przede wszystkim bardzo istotnie trzeba uważać.

Szanowni państwo, są nawet badania opublikowane przez Związek Banków Polskich, że w II kwartale 2023 roku na cudze nazwisko próbowano wyłudzić kredyty na ponad 50 mln zł, więc to faktycznie są dość istotne kwoty i każdy jest na nie narażony. Więc tutaj faktycznie ta nasza odpowiedzialność jest po tej stronie, żebyśmy to my starali się weryfikować, gdzie my te dane dajemy i co się dalej z nimi dzieje.

Pani doktor, to jeszcze powiedzmy jak zastrzec numer PESEL, gdzie to zrobić?

Jeżeli chodzi o zastrzeżenie numeru PESEL, to mamy kilka możliwości dla osób, które są obyte z technologią. Można to zrobić w aplikacji mObywatel, także na stronie obywatel.gov.pl, natomiast możliwe jest to też w placówkach urzędu gminy.

To, co jest istotne i na co chcę zwrócić uwagę, to to, co w przypadku, kiedy ja nie mogę tego zrobić, ponieważ np. jestem bardzo chora, czy też w jakiś sposób nie mogę spełnić tego obowiązku, to wtedy jest możliwość działania przez pełnomocnika, który na podstawie pełnomocnictwa, po weryfikacji tożsamości w urzędzie gminy będzie mógł to zrobić w naszym imieniu. Natomiast to, co jest też istotne – w tym rejestrze zastrzeżeń będą tylko osoby pełnoletnie.